Khổng Tử hỏi Tử Lộ: “Thế nào là người tri? Thế nào là người nhân?”
Tử Lộ thưa: “Người tri biết làm thế nào để người ta biết mình; người nhân biết làm thế nào để người ta yêu mình.”
Khổng Tử khen: “Ngươi là con người có học vấn.”
Khổng Tử lại hỏi Tử Cống: “Thế nào là người tri? Thế nào là người nhân?”
Tử Cống thưa: “Người tri là người biết người; người nhân là người yêu người.”
Khổng Tử khen: “Ngươi là con người có học vấn.”
Khổng Tử lại hỏi Nhan Hồi: “Thế nào là người tri? Thế nào là người nhân?”
Nhan Hồi đáp: “Người tri tự biết mình; người nhân tự yêu mình.”
Khổng Tử khen: “Ngươi đúng là bậc quân tử.”
* * * * *
Học thức thế gian chú trọng phát triển tài cán và tri thức để tìm tư lợi mà phục vụ chính mình. Đó là trình độ của Tử Lộ và Tử Cống.
Bậc quân tử thì chú trọng cái đạo đức và biết làm điều hay, nên trước hết cần phải biết mình và đồng thời phải biết yêu mình. Biết mình nghĩa là biết khuyết điểm của mình cũng như sự hạn chế của cái tài mình: như thế mới thật sự có thể giúp người giúp đời được. Yêu mình nghĩa là biết tự trọng, sống trong đạo đức để làm chuyện tốt và tránh làm chuyện xấu: như thế mới được danh thơm ngàn thuở.
Cùng một bài dạy của Khổng Tử mà sự hiểu biết khác nhau là vì căn cơ khác nhau.
